संरक्षकत्व सम्बन्धी
Ø १० वर्ष उमेर पूरा नभएको वा
त्यस्तो उमेर पुगेको भए पनि होस ठेगानामा नरहेको कारण आफ्नो हक र हित संरक्षण गर्न
नसक्ने व्यक्ति कानूनी रूपमा असक्षम मानिन्छ। त्यस्तै १० वर्ष पूरा भई १८ वर्ष
पूरा नगरेको व्यक्ति कानूनी रूपमा अर्धसक्षम मानिन्छ।
Ø असक्षम र अर्धसक्षम
व्यक्तिले अधिकारको उपयोग गर्दा संरक्षक वा माथवरको मञ्जुरी लिई वा तिनीहरू
मार्फत गर्नु गराउनु पर्छ। तर कुनै व्यक्तिको सक्षमता, असक्षमता वा अर्धसमताको
प्रश्न उठेमा अदालतबाट निर्णय गर्नुपर्छ। साथै, कानूनद्वारा निर्धारित खास नाताका व्यक्तिहरू असक्षम वा अर्धसक्षम व्यक्तिका
स्वतः संरक्षक हुन्छन्। तर कतिपय अवस्थामा कुनै असक्षम वा अर्धसक्षम व्यक्तिको
संरक्षक अदालतले तोकिदिनु पर्ने वा संरक्षकत्वको कागज अदालतबाट प्रमाणित गर्नुपर्ने
व्यवस्था देवानी संहिता तथा देवानी कार्यविधि नियमावलीले गरेको छ। यसरी अदालतबाट
संरक्षक नियुक्ति गर्दा निवेदन दिने, जाँचबुझ गर्ने तथा संरक्षक तोक्ने आदि प्रक्रियाको वारेमा देहायबमोजिम उल्लेख
गरिएको छः
|
विषय |
कार्यविधि |
कानून |
|
संरक्षक
मानिने |
·
देहायको ब्यक्ति संरक्षक मानिन्छः -
असक्षम वा अर्धसक्षम व्यक्तिको हक, हित वा संरक्षण
गर्न नियुक्त भएको ब्यक्ति, -
असक्षम वा अर्धसक्षम व्यक्तिको हक, हित वा संरक्षण
गर्ने दायित्व भएको व्यक्ति। |
देसं. दफा १३५ |
|
संरक्षकको
प्राथमिकताक्रम |
असक्षम
वा अर्धसक्षम व्यक्तिको स्वतः संरक्षक हुने
दायित्व रहेका ब्यक्तिको प्राथमिकताक्रम देहाय
बमोजिम रहेको छः -
एकासगोलका पति वा पत्नी, -
बाबु वा आमा, -
एकासगोलका छोरा, छोरी वा विधवा बुहारी, -
भिन्न भएका पति वा पत्नी, -
भिन्न भएको छोरा, छोरी वा विधवा बुहारी, -
बाजे वा बजै, -
नाति वा नातिनी, -
दाजु, भाई वा दिदी,
बहिनी -
मावलीपट्टिका बाजे, बजै, मामा, माईजू। ·
उल्लिखित ब्यक्तिहरू असक्षम अर्धसक्षम
ब्यक्तिहरूको स्वतः संरक्षक हुन्छन्। देहायको
अवस्थामा देहायबमोजिम संरक्षक हुन्छन् -
एउटै क्रमका एकभन्दा बढी व्यक्ति
संरक्षक हुने भएमा निजहरूले आपसी सहमति गरे बमोजिमको व्यक्ति र त्यसरी सहमति हुन
नसकेमा अदालतले तोके बमोजिमको व्यक्ति, -
मानसिक रूपमा स्वस्थ भएको र दश वर्ष
उमेर पूरा गरेको व्यक्तिको हकमा निजले रोजेको व्यक्ति
संरक्षक हुन्छ।
त्यसरी संरक्षक रोज्दा सोको लिखत गरी अदालतबाट प्रमाणित गर्नु पर्छ। -
कानून बमोजिम वैवाहिक सम्बन्ध अन्त्य
भएका दम्पतिको नाबालक भए निजलाई पालनपोषण गर्ने बाबु वा आमा, -
पहिलो प्राथमिकता क्रमको कुनै व्यक्ति
संरक्षक हुन नचाहेमा, निज
होस ठेगानामा नरहेमा, वेपत्ता
भएमा वा निजले संरक्षकको हैसियतले काम नगरेमा सोभन्दा तल्लो
प्राथमिकताक्रमको व्यक्ति संरक्षक
हुन्छ। त्यसरी तल्लो
क्रमको व्यक्ति संरक्षक हुने भएमा निजले आफू संरक्षक भएको ब्यहोरा अदालतबाट
प्रमाणित गराउनु पर्छ। |
दफा १३६ |
|
अन्य
व्यक्ति संरक्षक मानिने |
·
कुनै असक्षम वा अर्धसक्षम व्यक्तिलाई संरक्षक
हुने दायित्व रहेका प्राथमिकताक्रमका ब्यक्तिले संरक्षकत्व प्रदान नगरी अन्य
व्यक्तिले संरक्षकत्व प्रदान गरेको भए त्यसरी संरक्षकत्व प्रदान गर्ने व्यक्ति
नै त्यस्तो व्यक्तिको संरक्षक मानिन्छ। ·
तर त्यस्तो व्यक्तिले आफू संरक्षक भएको
व्यहोरा अदालतबाट प्रमाणित गर्नु पर्नेछ। |
दफा१३७ |
|
संस्था
संरक्षक भएको मानिने |
·
बाल कल्याण गृह, अनाथालय, बाल गृह वा
बालमन्दिर जस्ता संस्थामा रहेका बालबालिकाको अन्य संरक्षक नभएमा त्यस्तो संस्था
नै संरक्षक भएको मानिनेछ। ·
संस्थामा रहेका नाबालकको तर्फबाट कुनै
काम कारबाही गर्नु पर्दा त्यस्तो संस्थाको प्रमुखबाट गरिनेछ। |
दफा १३८ |
|
अदालतले
कुनै खास ब्यक्तिलाई संरक्षक नियुक्त गर्ने कार्यविधि |
·
माथि उल्लिखित कुनै पनि ब्यक्तिले
संरक्षक हुन नचाहेमा अदालतले देहायको अवस्थामा कुनै खास ब्यक्तिलाई संरक्षक
नियुक्त गर्न सक्छः– -
संरक्षक हुने प्राथमिकता क्रममा रहेका
व्यक्ति संरक्षक हुन नचाहेमा सम्बन्धित स्थानीय तहको वडा समितिले संरक्षक
नियुक्ति गर्न निवेदन दिएमा, -
सरोकारवालाले संरक्षक नियुक्त गर्न
निवेदन दिएमा। ·
संरक्षक नियुक्त गर्दा असक्षम वा
अर्धसक्षम व्यक्तिको हक,
हित वा संरक्षण हुन सक्ने वा नसक्ने कुरा विचार गर्नुपर्छ। ·
संरक्षक नियुक्त गरीपाउँ भनी निवेदन दिँदा
नियमावलीको
अनुसूची -३४ बमोजिमको ढाँचामा दिनुपर्छ। ·
त्यस्तो निवेदन दर्ता कितावमा दर्ता गरी
यथासम्भब सोहि दिन इजलास समक्ष पेश गरी इजलासले आवश्यक प्रमाण
बुझी नियमावलीको अनुसूची -३५ बमोजिमको दर्ता कितावमा निर्णय गर्नु पर्छ । ·
संरक्षक नियुक्त गर्ने गरी आदेश भएमा निवेदकलाई नियमावलीलो
अनुसूची -३६ बमोजिमको ढाँचामा सो को प्रमाणपत्र दिनु पर्छ। ·
त्यसरी संरक्षक नियुक्त गर्दा संरक्षक
हुने व्यक्तिको समेत सहमति लिनु पर्छ। आवश्यक परे त्यस्तो ब्यक्तिलाई म्याद जारी
गरी झिकाई सहमति रहे नरहेको कागज गराउनुपर्छ। ·
संरक्षक नियुक्त गरी सकेपछि त्यसको
लिखित जानकारी संरक्षक हुने व्यक्ति र स्थानीय तहलाई दिनु पर्छ। |
दफा १३९ देकानि
६४ |
|
सुपरीवेक्षक
तोक्न सक्ने |
·
अदालतबाट नियुक्त संरक्षकको काम
कारबाहीको सम्बन्धमा जाँचबुझ गर्न आवश्यक देखेमा अदालतले कुनै व्यक्तिलाई
सुपरीवेक्षक तोक्न सक्छ। ·
तोकिएको सुपरीवेक्षकले संरक्षकको काम
कारबाहीको सम्बन्धमा आवश्यक जाँचबुझ गरी त्यसको प्रतिवेदन अदालत समक्ष पेश गर्नु
पर्छ |
दफा १४० |
|
संरक्षक
हुन नसक्ने ब्यक्तिहरू |
देहायको
ब्यक्ति संरक्षक हुन सक्दैनः -
असक्षम वा अर्धसक्षम व्यक्ति। -
असक्षम वा अर्धसक्षम व्यक्तिको हक वा
हित विपरीत काम गरेको प्रमाणित भएको व्यक्ति। -
अदालतबाट ३ बर्ष वा सो भन्दा बढी कैदको
सजाय भएको ब्यक्ति। -
अदालतबाट संरक्षक हुन
अयोग्य देखिएको व्यक्ति। ·
दफा १३६ को उपदफा (१) बमोजिमको
प्राथमितकता क्रममा रहेको ब्यक्तिको हकमा योग्यतासम्बन्धी व्यवस्थाले प्रतिकूल
असर पार्दैन। |
दफा १४१ |
|
संरक्षकत्वको
समाप्ति |
देहायको
अवस्थामा संरक्षकत्व समाप्त भएको मानिन्छः ·
संरक्षकले आफू संरक्षक हुन नसक्ने भनी
दिएको निवेदन अदालतबाट स्वीकृत भएमा, ·
संरक्षक वा संरक्षकत्वमा रहेको असक्षम
वा अर्धसक्षम व्यक्तिको मृत्यु भएमा, ·
असक्षम वा अर्धसक्षम व्यक्ति सक्षम भएमा, ·
संरक्षकत्वमा रहेको असक्षम वा अर्धसक्षम
व्यक्तिको अनुरोधमा अदालतले संरक्षकलाई हटाएमा। |
दफा १४८ |
|
हानि, नोक्सानीको रकम भरार्ई लिन सक्ने |
·
कुनै संरक्षकले आफ्नो संरक्षकत्वमा
रहेको व्यक्तिको सम्पत्तिमा जानीजानी, छलकपट, जालसाजी वा बदनियतले हानि, नोक्सानी पुर्याएमा निजबाट
संरक्षकत्वमा रहेको व्यक्तिले हानी नोक्सानी
भएको रकम भरार्ई लिन सक्दछ। |
दफा
१५१ |
संरक्षक प्रमाणित गराई पाउँ भन्ने निवेदनको ढाँचाः
(मुलुकी देवानी कार्यविधि
नियमावली, २०७५ नियम ६३ को उपनियम (१) सँग सम्बन्धित)
श्री तनहुँ जिल्ला
अदालत जिल्ला अदालतमा पेस गरेको
निवेदन पत्र
विषयः संरक्षक प्रमाणित गरिपाऊँ
।
मन प्रसाद अधिकारीको नाती, रमण हरी अधिकारीको छोरा तनहुँ
जिल्ला व्यास न.पा/गा.पा.
वडा नं. १ अर्गले बस्ने वर्ष 35 .को माइकल अधिकारी --------------------------------------निवेदक
मुलुकी देवानी संहिता, २०७४ को दफा १३६ / दफा १३७ बमोजिम असक्षम
/अर्धसक्षम व्यक्तिको संरक्षक प्रमाणित गरिपाउँ भनी निम्न विवरणसहित निवेदन गर्दछु
।लाग्ने दस्तुर रु. ५००।- यसै साथ संलग्न छ।
(१) निवेदकको
(क) नाम, थरः माइकल अधिकारी (ख) लिङ्गः
पुरुष
(ग) उमेरः 35 (घ) ठेगानाः तनहुँ जिल्ला व्यास न.पा/गा.पा. वडा नं. १
(ङ) असक्षम
/अर्धसक्षम व्यक्तिसँगको नाताः काका
(च) बाबु, आमाको
नामः रमण हरी अधिकारीको
(छ) बाजे, बज्यैको
नामः मन प्रसाद अधिकारीको
(२) असक्षम /अर्धसक्षम व्यक्तिको
(क) नाम, थरः मनिष अधिकारी (ख)
लिङ्गः पुरुष
(ग)
उमेरः 8 (घ)
ठेगानाः तनहुँ जिल्ला व्यास न.पा/गा.पा. वडा नं. १
(ङ) बाबु, आमाको नामः कंशकार
अधिकारी / मनीसरा अधिकारी
(छ) बाजे, बज्यैको
नामः सन्देश अधिकारी / सुरमा देवी अधिकार
(३) प्राथमिकताक्रमको व्यक्ति संरक्षक नभई निवेदक
संरक्षक हुनुपर्ने कारण र बेहोराः नजिकको नाताको
(४) बेहोरा पुष्टि गर्ने संलग्न कागज प्रमाणः
(क) निवेदकको व्यक्तिको परिचय खुल्ने
नागरिकताको प्रमाणपत्रलगायतका कागज.......
(ख) संरक्षकत्वमा रहने व्यक्तिको परिचय
खुल्ने जन्मदर्तालगायतका कागज.......
(ग) असक्षम /अर्धसक्षम भएको पुष्टि गर्ने
कागज....... .............
(घ) स्थानीय
तहको सिफारिस
(ङ) संरक्षक रोजिएको लिखत (च) २।२ प्रति फोटो
यस
निवेदनपत्रको बेहोरा ठिक साँचो छ, झुट्टा बेहोरा लेखिएको ठहरे कानूनबमोजिम सजाय
सहुँला बुझाउँला।
निवेदकको दस्तखत
माइकल अधिकारी
इति संवत् 2082 साल जेठ महिना 12 गते रोज 5 शुभम् ।
संरक्षक नियुक्त गरी पाउँ भन्ने
निवेदनको ढाँचा
अनुसूची-३४
(मुलुकी देवानी कार्यविधि नियमावली, २०७५ नियम
६४ को उपनियम (१) सँग सम्बन्धित)
श्री तनहुँ जिल्ला
अदालतमा पेस गरेको
निवेदन पत्र
संरक्षक
नियुक्त गरिपाऊँ।
मन प्रसाद अधिकारीको नाती, रमण हरी अधिकारीको छोरा तनहुँ
जिल्ला व्यास न.पा/गा.पा.
वडा नं. १ अर्गले बस्ने वर्ष 35 .को माइकल अधिकारी --------------------------------------निवेदक
मुलुकी
देवानी संहिता, २०७४ को दफा १३९ बमोजिम देहायका असक्षम /अर्धसक्षम व्यक्तिको
संरक्षक नियुक्ति गरिपाउँ भनी निम्न विवरणसहित निवेदन गर्दछु ।लाग्ने दस्तुर रु.
५००। यसैसाथ संलग्न छ ।
१. निवेदकको
(क) नाम, थरः माइकल अधिकारी (ख) लिङ्गः
पुरुष
(ग) उमेरः 35 (घ) ठेगानाः तनहुँ जिल्ला व्यास न.पा/गा.पा. वडा नं. १
(ङ) असक्षम
/अर्धसक्षम व्यक्तिसँगको नाताः काका
(च) बाबु, आमाको
नामः रमण हरी अधिकारीको
(छ) बाजे, बज्यैको
नामः मन प्रसाद अधिकारीको
(२) संरक्षक
नियुक्त गर्न प्रस्तावित व्यक्तिको
(क) नाम,थरः ------लेख्ने (ख)
लिङ्गः लेख्ने
(ग) उमेरः लेख्ने
(घ) ठेगानाः लेख्ने
(ङ) असक्षम /अर्धसक्षम व्यक्तिसँगको नाता
(भएमा खुलाउने)
(च) बाबु, आमाको नामः लेख्ने
(छ) बाजे, बज्यैको नामः लेख्ने
(ज) निजको सहमति भए नभएको बेहोराः
(३) असक्षम
/अर्धसक्षम व्यक्तिको
(क) नाम, थरः मनिष अधिकारी (ख)
लिङ्गः पुरुष
(ग)
उमेरः 8 (घ)
ठेगानाः तनहुँ जिल्ला व्यास न.पा/गा.पा. वडा नं. १
(ङ) बाबु, आमाको नामः कंशकार
अधिकारी / मनीसरा अधिकारी
(छ) बाजे, बज्यैको
नामः सन्देश अधिकारी / सुरमा देवी अधिकार
(४) निवेदन
दिनुपर्ने कारण र बेहोरा :
(५) बेहोरा
पुष्टि गर्ने संलग्न कागज प्रमाणः
(क) निवेदक व्यक्तिको हकमा परिचय खुल्ने
नागरिकताको प्रमाणपत्रलगायतका कागज......१
(ख) संरक्षक हुने व्यक्तिको परिचय खुल्ने
जन्मदर्तालगायतका कागज.......१
(ग) असक्षम /अर्धसक्षम भएको पुष्टि गर्ने
कागज....... .............१
(घ) स्थानीय
तहको सिफारिस १
(ङ) २ ।२ प्रति फोटो
यस निवेदनपत्रको
बेहोरा ठिक साँचो छ, झुट्टा बेहोरा लेखिएको ठहरे कानूनबमोजिम सजाय सहुँला बुझाउँला।
निवेदकको दस्तखत
माइकल अधिकारी
इति संवत् 2082 साल जेठ महिना 12 गते रोज 5 शुभम् ।
